Artykuły

O pracach w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze

Pojęcie prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze bywa mylone z określeniem prace szczególnie niebezpieczne. Mimo, że brzmienie dość podobne, pojęcia te dotyczą zupełnie innych zagadnień. W tekście wyjaśniamy ich pochodzenie i znaczenie.

Tytułowe prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze wywodzą się z rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach  lub w szczególnym charakterze oraz ustawie o emeryturach pomostowych[i] z 2008 roku. Definicje tych prac znajdują się w ustawie, w rozporządzeniu znajdują się wyłącznie ich wykazy.

Prace w szczególnych warunkach

Z ustawy o emeryturach pomostowych wynika, że za prace w szczególnych warunkach mogą być uznane prace związane z czynnikami ryzyka determinowanymi:

• siłami natury, czyli pod ziemią, na wodzie, pod wodą, w powietrzu lub
• procesami technologicznymi, czyli w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne, prace w warunkach podwyższonego ciśnienia, ciężkie prace fizyczne z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w pozycji wymuszonej.

Zapisy ustawy nie ograniczają się do wskazania tych czynników. Jednocześnie muszą to być prace, które z wiekiem mogą spowodować z dużym prawdopodobieństwem trwałe uszkodzenie zdrowia i, mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej, z wiekiem ich realizacja przekracza możliwości pracownika. Ustawa podaje też wskaźniki, które muszą być spełnione, aby można było uznać te prace za prace w szczególnych warunkach.

Do tego rodzaju prac można zaliczyć np.:

• prace wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych,
• prace przy ręcznym układaniu na gorąco nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych,
• prace garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór,
• prace w pomieszczeniach o narzuconej technologią temperaturze powietrza poniżej 0 °C,
• prace fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych,
• prace tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.

Prace w szczególnym charakterze

W wyżej wymienionej ustawie prace o szczególnym charakterze zostały określone jako prace wymagające szczególnej sprawności psychicznej i szczególnej odpowiedzialności. Są to prace, które muszą być wykonywane w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu i życiu innych osób. Do takich prac zalicza się np.:

• prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor),
• prace kontrolerów ruchu lotniczego,
• prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów, prace funkcjonariuszy straży ochrony kolei, prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym,
• prace operatorów reaktorów jądrowych,
• prace członków zespołów ratownictwa medycznego,
• prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.